(współautorem artykułu jest Marcin Liszka)
Rozporządzenie unijne o rynku kryptoaktywów, tak zwana MiCA, wejdzie w życie 30 grudnia 2024 roku. Jego przepisy będą miały wpływ na wiele przedsiębiorstw zajmujących się kryptowalutami. W jakim zakresie wpłyną na bitcoina i przedsiębiorstwa oferujące związane z nim usługi?
Najogólniej mówiąc rozporządzenie stosuje się do podmiotów emitujących kryptoaktywa lub świadczących związane z nimi usługi. Ponieważ bitcoin nie posiada emitenta, ta część rozporządzenia, które wprowadza obowiązki związane z emisją kryptoaktywów, nie znajdzie do niego zastosowania. Pozostaje więc zbadanie, czy i w jakim zakresie nowa regulacja obejmie przedsiębiorców świadczących usługi związane z bitcoinem, w szczególności w których przypadkach zaktualizuje się wobec takich podmiotów obowiązek uzyskania zezwolenia na prowadzenie działalności.
Zawarta w rozporządzeniu definicja kryptoaktywów jest dość szeroka. Obejmuje cyfrowe odzwierciedlenie wartości lub prawa, które da się przenosić i przechowywać w formie elektronicznej z wykorzystaniem technologii rozproszonego rejestru lub podobnej technologii. Bitcoin mieści w tej definicji, bo jest oczywiście cyfrowym odzwierciedleniem wartości. Można go „przenosić” w formie elektronicznej. No i wykorzystuje technologię rozproszonego rejestru, czyli mówiąc po ludzku blockchain. W konsekwencji przedsiębiorcy oferujący usługi związane z bitcoinem mogą zostać zaliczeni do kategorii podmiotów świadczących usługi związane z kryptoaktywami. W takim przypadku może powstać również obowiązek uzyskania zezwolenia oraz dostosowania działalności do nowych przepisów.
Aby zbadać, czy rozporządzenie dotyczy danej działalności, należy sprawdzić, czy jej przedmiot należy do jednej z wymienionych w rozporządzeniu kategorii usług regulowanych.
Przechowywanie bitcoina i administrowanie nim w imieniu klientów
Pierwsza kategoria obejmuje przechowywanie bitcoina i administrowanie nim w imieniu klientów. W praktyce będą się w niej mieścić usługi, w ramach których usługodawca przejmuje kontrolę nad bitcoinem klientów. Celem jest oczywiście ochrona osób, które rezygnują z samodzielnego przechowywania prywatnych kluczy i zadowalają się roszczeniem o wypłatę lub zwrot powierzonego bitcoina (IOU). Do tej kategorii zaliczane będą zcentralizowane giełdy kryptowalutowe i brokerzy przechowujący we własnych portfelach, choćby tymczasowo, środki klientów. Obejmie ona także każdą inną usługę w ramach której dochodzić będzie do powierzenia bitcoina. Przykładowo, zaliczymy do niej usługi wszelkich portfeli kustodialnych, nawet jeśli portfel nie jest usługą główną, np. jest jedynie dodatkiem do aplikacji sklepowej, serwisu do słuchania podcastów, świadczenia usług typu cashback, usług crowdfundingowych, sieci społecznościowych czy jakichkolwiek innych, o ile tylko to usługodawca przechowuje środki klienta we własnym portfelu. Co do zasady poza tą kategorią pozostaną przedsiębiorstwa oferujące usługi portfeli suwerennych (tzw. niekustodialnych).
Prowadzenie platformy obrotu bitcoinem
W tej kategorii mieszczą się usługi prowadzenia platformy obrotu bitcoinem, za pośrednictwem której klienci mogą oferować sprzedaż lub nabycie bitcoina oraz mogą wymieniać środki pieniężne na bitcoin lub na inne kryptoaktywa bezpośrednio między sobą. Usługa tego rodzaju będzie podlegała regulacji bez względu na to, czy wiązać się będzie z powierzeniem usługodawcy środków klientów. Zaliczymy tu przykładowo dostawców rozwiązań umożliwiających wymianę bitcoina peer-to-peer, nawet jeśli nie przechowują na własnych portfelach środków klientów.
Wymiana bitcoina na środki pieniężne lub na inne kryptoaktywa
Kolejne dwie kategorie obejmują usługi wymiany bitcoina na środki pieniężne lub na inne kryptoaktywa. Chodzi tu o usługi kantorowe, w których usługodawca kupuje i sprzedaje bitcoina swoim klientom w zamian za pieniądz fiducjarny (złote, dolary, euro) lub w zamian za inne kryptoaktywa. Będzie się w niej mieścić wiele giełd oraz brokerów.
Wykonywanie, przyjmowanie i przekazywanie zleceń związanych z bitcoinem
Następnie rozporządzenie wymienia różne typy usług pośrednictwa, polegających na kupowaniu lub sprzedaży bitcoina. Regulacją objęte będzie zatem wykonywanie, przyjmowanie oraz przekazywanie zleceń związanych z bitcoinem, o ile dokonywane będzie w imieniu klientów. W kategorii tej mieścić się będą przykładowo brokerzy oferujący usługi OTC (over the counter), którzy przyjmują i realizują dla swoich klientów takie zlecenia, a następnie rozliczają się z takich zakupów.
Doradztwo dotyczące bitcoina
Innym rodzajem usług regulowanych będzie doradztwo w zakresie kryptoaktywów. Tradycyjnie doradca finansowy pomaga klientom chronić majątek poprzez oferowanie merytorycznej wiedzy na temat produktów finansowych i rynku finansowego. Jego zadaniem jest analizowanie i weryfikowanie potrzeb finansowych klientów, tak aby rekomendować produkty lub usługi odpowiednio do tych potrzeb dostosowane. Do tej kategorii należeć będą więc podmioty udzielające klientom rekomendacji dotyczących zakupu lub sprzedaży bitcoina lub korzystania z innych usług dotyczących bitcoina, w tym np. korzystania z konkretnego portfela, giełdy lub brokera.
Zarządzanie portfelem
Tradycyjna usługa zarządzania portfelem inwestycyjnym polega zasadniczo na dokonywaniu wyborów inwestycji oraz ich nadzorowaniu w taki sposób, aby spełnić cele finansowe klienta. Celem usługodawcy jest zwykle zmaksymalizowanie zwrotu z inwestycji klienta przy uwzględnieniu akceptowanego przez niego poziomu ryzyka. Na gruncie kryptoaktywów tego rodzaju usługi dopiero zaczynają powstawać.
Transfer kryptoaktywów
Ostatnią kategorię rozporządzenie definiuje jako usługi transferu kryptoaktywów w imieniu klientów z jednego adresu lub rachunku w rozproszonym rejestrze do innego. W przypadku bitcoina takie usługi mogą być świadczone przez giełdy lub brokerów w przypadku wypłat na wskazane rachunki, w tym także transferów do innej giełdy. Należy sądzić, że nie będą objęte nią transfery wewnątrz giełd, ponieważ nie wiążą się one ze zmianą adresu w rozproszonym rejestrze (czyli na blockchainie), a jedynie z zapisami w wewnętrznej księdze rozrachunkowej giełdy. Do tej kategorii zaliczane mogą być także transfery wykonywane z portfeli kustodialnych. Można twierdzić, że to dostawca usługi portfelowej (posiadający klucz do portfela) dokonuje transferu w imieniu klienta, zaś klient (użytkownik portfela) jedynie „zleca” transfer. Naszym zdaniem do tej kategorii nie można zaliczyć routingu wykonywanego przez operatorów węzłów sieci Lightning. Routing nie wiąże się z faktyczną kontrolą nad środkami osoby zlecającej transfer i nie skutkuje zmianą w rozproszonym rejestrze. Z zakresu pojęcia transferu kryptoaktywów wyraźnie wyłączona jest także działalność górników oraz węzłów, mimo że są oni częścią procesu zatwierdzania transakcji i aktualizacji stanu rozproszonego rejestru.
Działalność regulowana
Podmioty, które dziś świadczą usługi objęte rozporządzeniem będą musiały uzyskać zezwolenie na prowadzenie działalności oraz dostosować ją do nowych przepisów. W każdym z krajów UE zezwolenie będzie wydawane przez powołany w tym celu organ. Polska nie zdecydowała jeszcze czy takie zezwolenia wydawała będzie Komisja Nadzoru Finansowego czy zostanie utworzona w tym celu nowa instytucja.
Nowe reguły zaczną obowiązywać 30 grudnia 2024 r. Teoretycznie, podmioty świadczące usługi przed tą datą, powinny móc skorzystać z dodatkowego 18-miesięcznego okresu przejściowego na dostosowanie (upłynie on 1 lipca 2026 roku). Nie jest jednak pewne czy ten przywilej będzie miał zastosowanie do podmiotów zarejestrowanych w Polsce. Rozporządzenie pozostawia bowiem państwom członkowskim prawo odstąpienia od stosowania okresu przejściowego lub jego skrócenia, jeżeli krajowe przepisy są mniej rygorystyczne niż MiCA. Do 30 czerwca 2024 r. państwa członkowskie są zobowiązane do poinformowania Komisji Europejskiej i Europejskiego Urzędu Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych (ESMA) czy skorzystały z okresu przejściowego oraz przez jaki okres będzie on trwał.
ESMA została natomiast zobowiązana do przygotowania projektów dokumentów wymaganych przez rozporządzenie m.in. do złożenia wniosku o zezwolenie na prowadzenie działalności objętej regulacją. Projekty te powinny powstać do 30 czerwca 2024 roku. W komunikacie z 18 października 2023 r. polska Komisja Nadzoru Finansowego zachęca podmioty obecnie świadczące usługi w zakresie kryptoaktywów do podjęcia jak najwcześniej działań w celu dostosowania działalności do wymogów określonych w MiCA. Jednocześnie ostrzega, że działania, które teraz naruszają interesy klientów lub stanowią zagrożenie dla integralności rynku, mogą mieć wpływ na ocenę wiarygodności i rzetelności podmiotu, który złoży wniosek o zezwolenie na podstawie rozporządzenia.
(Artykuł ukazał się w iMagazine – Polish Mac Magazine, nr 11/2023)
