Obecnie sporo przedsiębiorców napotyka trudności związane z ich pogarszającą się sytuacją finansową, co w konsekwencji prowadzi do stanu zagrożenia niewypłacalnością lub nawet niewypłacalności. W takiej sytuacji decydują się na otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego, które ma pomóc im odzyskać płynność finansową i porozumieć się z wierzycielami w sprawie spłaty zadłużenia. Wtedy wierzyciele są najczęściej zaskoczeni samym faktem otwarcia takiego postępowania i związanych z nim ograniczeń np. niedopuszczalności wszczęcia i prowadzenia egzekucji z majątku restrukturyzowanego dłużnika. Co więcej – z reguły traktują je jako przeszkodę do szybkiego wyegzekwowania przysługującej im wierzytelności.
Co to jest postępowanie restrukturyzacyjne?
W polskim porządku prawnym uregulowano cztery rodzaje postepowań restrukturyzacyjnych tj. postępowanie o zatwierdzenie układu, przyspieszone postępowanie układowe, postępowanie układowe i postępowanie sanacyjne[1]. Wybór danego rodzaju postępowania jest uzależniony w praktyce od kondycji przedsiębiorcy i tego, jakie działania są konieczne do wdrożenia, aby odzyskał on płynność finansową. Czasami naprawa sytuacji finansowej przedsiębiorcy będzie wymagała jedynie działań ze strony pozasądowego organu postępowania restrukturyzacyjnego i porozumienia się z wierzycielami w celu zawarcia układu (tj. postępowania o zatwierdzenie układu). A czasami konieczny będzie bezpośredni nadzór sądu restrukturyzacyjnego i wdrożenie szeregu złożonych działań (tj. przyspieszonego postępowania układowego, postępowania układowego lub sanacyjnego). Zasadniczą różnicą ww. postępowań, która wpływa na pozycję wierzyciela jest m.in. to, że w przyspieszonym postępowaniu układowym, postępowaniu układowym oraz sanacyjnym, sędzia-komisarz zatwierdza spis wierzytelności i co za tym idzie – wierzyciel ma szansę uzyskać tytuł egzekucyjny w postaci wyciągu ze spisu. Z kolei w postępowaniu o zatwierdzenie układu nie dochodzi do formalnego zatwierdzenia spisu wierzytelności i w ramach tego postępowania wierzyciel takiego tytułu nie uzyska.
Czym jest wyciąg ze spisu wierzytelności?
Zasadniczo wyciąg ze spisu wierzytelności jest dokumentem określającym dłużnika, wierzyciela, wysokość i źródło wierzytelności. Dzięki umieszczeniu wierzyciela w spisie, może on uczestniczyć w postępowaniu restrukturyzacyjnym i głosować nad układem[2]. Dodatkowo wyciąg ze spisu pełni jeszcze jedną bardzo ważną funkcję, gdyż po spełnieniu określonych przesłanek może stanowić także tytuł egzekucyjny[3], który po zaopatrzeniu w klauzulę wykonalności będzie uprawniał wierzyciela do egzekwowania przysługującej mu wierzytelności.
Kiedy wyciąg ze spisu wierzytelności będzie tytułem egzekucyjnym?
Aby wierzyciel uzyskał tytuł egzekucyjny w postaci wyciągu ze spisu wierzytelności muszą zostać spełnione określone przesłanki[4]. Po pierwsze, spis wierzytelności, w którym została umieszczona wierzytelność musi zostać zatwierdzony przez sędziego-komisarza w trakcie postępowania restrukturyzacyjnego. Po drugie, postepowanie restrukturyzacyjne musi się prawomocnie zakończyć poprzez prawomocne zatwierdzenie układu zawartego z wierzycielami, prawomocną odmowę zatwierdzenia takiego układu lub prawomocne umorzenie postępowania np. z powodu niezawarcia układu[5].
Po spełnieniu tych dwóch przesłanek wyciąg ze spisu jest tytułem egzekucyjnym z tą różnicą, że jeśli doszło do prawomocnego zatwierdzenia układu to tylko łącznie z wypisem prawomocnego postanowienia zatwierdzającego układ. Dodatkowo w przypadku prawomocnej odmowy zatwierdzenia układu lub umorzenia postępowania wyciąg z zatwierdzonego spisu jest tytułem egzekucyjnym jedynie przeciwko dłużnikowi. A w przypadku prawomocnego zatwierdzenia układu może także stanowić tytuł egzekucyjny przeciwko innym podmiotom. Dotyczy to następujących przypadków, gdy: (i) w sądzie został złożony dokument stwierdzający udzielenie zabezpieczenia to wtedy także przeciw temu, kto udzielił zabezpieczenia; oraz (ii) układ przewiduje dopłaty pomiędzy wierzycielami to także przeciwko zobowiązanemu do takiej dopłaty.
Jaki charakter prawny ma tytuł egzekucyjny uzyskany w postępowaniu restrukturyzacyjnym?
W doktrynie i judykaturze ugruntował się pogląd, że tytuł egzekucyjny w postaci wyciągu ze spisu wierzytelności należy zaliczyć do kategorii z art. 777 § 1 pkt 3 k.p.c.[6] tj. innych orzeczeń, ugód i aktów, które z mocy ustawy podlegają wykonaniu w drodze egzekucji sądowej[7]. W związku z tym w odróżnieniu od orzeczenia sądu, taki tytuł nie będzie posiadać powagi rzeczy osądzonej[8], a zatem może być kwestionowany przez dłużnika.
W jaki sposób dłużnik może kwestionować tytuł egzekucyjny w postaci wyciągu ze spisu wierzytelności?
Dłużnik może kwestionować tytuł egzekucyjny w postaci wyciągu z zatwierdzonego spisu wierzytelności za pośrednictwem dwóch postepowań sądowych – powództwa o ustalenie[9] i powództwa o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności[10]. Dłużnik może żądać ustalenia, że wierzytelność objęta zatwierdzonym spisem wierzytelności nie istnieje albo istnieje w mniejszym zakresie, jeżeli złożył sprzeciw i co do wierzytelności nie zapadło prawomocne orzeczenie sądowe w postępowaniu cywilnym. Przez zwrot “złożył sprzeciw” należy rozumieć czynną odmowę uznania, w tym również odpowiedź na sprzeciw wierzyciela, który domagał się wciągnięcia do spisu pominiętej wierzytelności. Przemilczenie faktu ujęcia wierzytelności w spisie oznacza zatem definitywne jej uznanie. Przyjęcie przeciwnej interpretacji motywowałoby dłużnika do uchylania się od składania jakichkolwiek oświadczeń – tak aby zachować pełną swobodę kwestionowania spisu[11]. Dłużnik może wszcząć to powództwo tylko do czasu uzyskania przez wierzyciela tytułu wykonawczego (tj. wyciągu z zatwierdzonego spisu wierzytelności zaopatrzonego w klauzulę wykonalności). A po jego uzyskaniu, dłużnik może podnieść zarzut, że wierzytelność objęta spisem wierzytelności nie istnieje albo istnieje w mniejszym zakresie jedynie w drodze powództwa o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności. W tym powództwie dłużnik musiałby zaprzeczyć zdarzeniom, na których oparto wydanie klauzuli wykonalności, w szczególności kwestionować istnienie obowiązku stwierdzonego tym tytułem egzekucyjnym.
Jeśli uda się wszcząć egzekucję z wyciągu ze spisu to o czym jeszcze powinien wiedzieć wierzyciel?
Jeżeli w postępowaniu restrukturyzacyjnym uczestniczyła duża liczba wierzycieli, trzeba mieć na uwadze to, że z reguły każdy z nich w tym samym czasie uzyska tytuł egzekucyjny i będzie uprawniony do złożenia wniosku o nadanie klauzuli wykonalności na ten tytuł, a następnie zainicjowania postępowania egzekucyjnego. W związku z tym istnieje prawdopodobieństwo, że majątek dłużnika może nie wystarczyć na całkowite zaspokojenie wszystkich wierzycieli, a nawet takie egzekucje mogą okazać się bezskuteczne.
Dodatkowo częstą praktyką dłużników po niepowodzeniu przeprowadzonej restrukturyzacji jest skorzystanie z możliwości złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. W związku z tym na etapie rozpoznawania tego wniosku, majątek dłużnika może zostać zabezpieczony m.in. poprzez zawieszenie postępowania egzekucyjnego i uchylenie zajęć na rachunkach bankowych (o ile został złożony o to wniosek)[12]. Z kolei po wydaniu postanowienia o ogłoszeniu upadłości, postepowania egzekucyjne zostaną zawieszone z mocy prawa, zaś po uprawomocnieniu się tego postanowienia – umorzone[13].
Podsumowanie
Wierzyciel ma szansę uzyskać tytuł egzekucyjny w trzech postępowaniach restrukturyzacyjnych tj. przyspieszonym postępowaniu układowym, postępowaniu układowym i postępowaniu sanacyjnym. Następnie po zaopatrzeniu takiego tytułu w klauzulę wykonalności, wierzyciel może zainicjować postępowanie egzekucyjne w celu wyegzekwowania wierzytelności stwierdzonej tytułem uzyskanym w postępowaniu restrukturyzacyjnym.
Minusem takiego tytułu egzekucyjnego jest to, że może być kwestionowany przez dłużnika w drodze powództwa o ustalenie lub o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności. Niemniej jednak trzeba pamiętać o tym, że dłużnik mógłby zainicjować ww. powództwa jedynie w przypadku zaistnienia określonych przesłanek, także nie w każdym przypadku będzie mógł skorzystać z tego rozwiązania.
Pod uwagę należy wziąć również względy praktyczne związane np. z niewystarczającym majątkiem dłużnika na zaspokojenie wszystkich egzekwujących wierzycieli oraz możliwość następczego ogłoszenia upadłości przez dłużnika, która zahamuje możliwość prowadzenia egzekucji. Niemniej jednak takich sytuacji z góry nie da się przewidzieć i mogą tak naprawdę mieć miejsce w przypadku każdej egzekucji skierowanej do majątku nierzetelnego dłużnika.
[1] Zob. art. 2 ustawy z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 2309 z późn. zm.).
[2] Zob. art. 65 ust. 4 ustawy z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 2309 z późn. zm.).
[3] Zob. art. 102 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 2309 z późn. zm.).
[4] Zob. art. 102 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 2309 z późn. zm.).
[5] Zob. art. 325 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 2309 z późn. zm.).
[6] Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1550 z późn. zm.).
[7] Zob. S. Gurgul, Prawo restrukturyzacyjne [w:] S. Gurgul, Prawo upadłościowe. Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz. Wyd. 12, Warszawa 2020.
[8] Zob. Ł. Lipowicz [w:] Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz, wyd. III, red. P. Filipiak, A. Hrycaj, LEX/el. 2023, art. 102.
[9] Zob. art. 102 ust. 3 ustawy z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 2309 z późn. zm.).
[10] Zob. art. 102 ust. 4 ustawy z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 2309 z późn. zm.).
[11] Zob. P. Zimmerman, Prawo upadłościowe. Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz. Wyd. 8, Warszawa 2024.
[12] Zob. art. 39 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 794).
[13] Zob. art. 146 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 794).
