Czy rozwój sztucznej inteligencji i stworzenie darmowego, powszechnie dostępnego programu w postaci ChatuGPT[1] może zastąpić wiedzę i doświadczenie prawnika? Postaram się odpowiedzieć na to pytanie na przykładzie umowy pożyczki zawieranej pomiędzy spółką z o.o. a członkiem jej zarządu, zaprojektowanej przez ChatGPT. W tym celu w pierwszej kolejności przedstawione zostanie porównanie informacji uzyskanych od ChatuGPT z wymogami prawnymi dla tego rodzaju umów, a następnie przedstawione zostaną wybrane ryzyka, które wynikają z zastosowania projektu umowy przygotowanego przez ChatGPT.
„Porada” ChatuGPT i jej omówienie
Po wprowadzeniu do programu ChatGPT komendy „przygotuj projekt umowy pożyczki pomiędzy członkiem zarządu a spółką z o.o.” została wygenerowana następującą odpowiedź:
„Oto przykładowy szkic umowy pożyczki pomiędzy członkiem zarządu a spółką z ograniczoną odpowiedzialnością (sp. z o.o.). Należy jednak pamiętać, że umowy tego typu powinny być dokładnie dostosowane do konkretnych potrzeb i okoliczności danej sytuacji. Zawsze zalecam skonsultowanie się z prawnikiem specjalizującym się w prawie korporacyjnym przed sporządzeniem i podpisaniem umowy.
UMOWA POŻYCZKI NR [numer umowy]
Zawarta w dniu [data zawarcia umowy] pomiędzy:
[Imię i nazwisko członka zarządu], zamieszkały/a pod adresem: [adres członka zarządu], posiadający/a numer PESEL: [numer PESEL], zwany/a dalej “Pożyczkodawcą”,
a
[Nazwa spółki z ograniczoną odpowiedzialnością], z siedzibą w [adres siedziby spółki], wpisaną do Krajowego Rejestru Sądowego pod numerem KRS: [numer KRS], NIP: [numer NIP], REGON: [numer REGON], reprezentowaną przez [imię i nazwisko oraz stanowisko reprezentanta spółki], zwanej dalej “Pożyczkobiorcą”.
§ 1. Przedmiot umowy
1. Pożyczkodawca udziela Pożyczkobiorcy pożyczki w kwocie [kwota pożyczki] (słownie: [kwota słownie]) złotych.
2. Pożyczka będzie udzielona na okres [okres pożyczki], liczony od dnia podpisania niniejszej umowy.
§ 2. Oprocentowanie
Pożyczka udzielona jest bezodsetkowo.
§ 3. Spłata pożyczki
1. Pożyczkobiorca zobowiązuje się do spłaty całej kwoty pożyczki w terminie do dnia [termin spłaty].
2. Spłata pożyczki nastąpi w jednej racie.
3. Spłata pożyczki będzie dokonana przelewem na rachunek bankowy Pożyczkodawcy o numerze: [numer rachunku bankowego Pożyczkodawcy].
§ 4. Zabezpieczenie
Na zabezpieczenie spłaty pożyczki Pożyczkodawca otrzymuje od Pożyczkobiorcy poręczenie osoby trzeciej w postaci: [forma zabezpieczenia, np. poręczenie majątkowe, poręczenie osobiste].
§ 5. Postanowienia końcowe
1. Umowa wchodzi w życie z dniem podpisania przez obie strony.
2. W sprawach nieuregulowanych w niniejszej umowie zastosowanie mają przepisy Kodeksu cywilnego oraz odpowiednie przepisy prawa spółek z ograniczoną odpowiedzialnością.
3. Niniejsza umowa została sporządzona w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach, po jednym dla każdej ze stron.
[Data i podpisy stron]
Pamiętaj, aby dostosować treść umowy do konkretnych warunków i przepisów prawa obowiązujących w danym kraju oraz dokładnie przemyśleć wszelkie klauzule, szczególnie związane z zabezpieczeniem pożyczki. Ponadto, zawsze zalecam skonsultowanie się z prawnikiem przed podpisaniem umowy.”.
Uwagę zwraca fakt, że sam ChatGPT wskazuje (i to dwukrotnie) na konieczność weryfikacji umowy przez profesjonalistę, dostosowania jej do przepisów prawa oraz na przykładowość i ogólność wygenerowanego wzoru. Powyższa „klauzula” informacyjna mimo, że jest jak najbardziej słuszna i rzetelna, ma praktyczny walor ograniczenia potencjalnej odpowiedzialności dostawcy programu za ewentualne negatywne skutki wynikające ze skorzystania z otrzymanych w ten sposób „porad”.
Otrzymany projekt umowy pożyczki ograniczył się do ogólnego wskazania najważniejszych postanowień umowy (kwoty pożyczki, terminu spłaty, oprocentowania oraz możliwego zabezpieczenia jej spłaty). Tak przygotowany wzór umowy w wielu przypadkach mógłby się jednak okazać niewystarczający z uwagi na swoją ogólność. Prawidłowe skonstruowanie postanowień umowy wymaga szczegółowego ich rozważenia i uregulowania w sposób dopuszczalny przepisami prawa.
Przy zawieraniu jakiejkolwiek transakcji bardzo ważne jest dokonanie całościowej analizy potencjalnych ryzyk oraz wymogów, których spełnienie jest konieczne do ważności i skuteczności umowy. Samo wykorzystanie dostępnego wzoru lub skorzystanie ze wzoru wygenerowanego przez ChatGPT może być niewystarczające do sfinalizowania nawet najprostszej czynności prawnej.
Po wprowadzeniu do ChatuGPT dodatkowej komendy „podaj informację jakie ryzyka oraz wymogi są związane z zawarciem umowy pożyczki pomiędzy spółką a członkiem jej zarządu” – otrzymujemy następującą odpowiedź:
„Umowa pożyczki pomiędzy spółką a członkiem jej zarządu wiąże się z różnymi ryzykami i wymaganiami, zarówno dla spółki, jak i dla członka zarządu. Poniżej przedstawiam niektóre z potencjalnych ryzyk i kwestii, które warto wziąć pod uwagę:
Ryzyka Dla Spółki:
- Konflikt interesów: Ryzyko konfliktu interesów może wystąpić, gdy członek zarządu jednocześnie korzysta z pozycji kierowniczej w spółce i zaciąga pożyczkę od tej samej spółki. Konflikt taki może wpłynąć na obiektywność decyzji zarządu.
- Ryzyko niewypłacalności: Istnieje ryzyko, że członek zarządu może nie być w stanie spłacić pożyczki w przypadku trudności finansowych. To z kolei może wpływać na kondycję finansową spółki.
- Wpływ na obraz spółki: Zawarcie umowy pożyczki między spółką a członkiem zarządu może wpłynąć na obraz spółki w oczach innych akcjonariuszy, inwestorów, czy opinii publicznej, szczególnie jeśli warunki umowy są korzystne dla członka zarządu.
Wymagania dla Spółki:
- Zatwierdzenie organów spółki: W zależności od statutu spółki i przepisów prawa, umowa pożyczki pomiędzy spółką a członkiem zarządu może wymagać zatwierdzenia organów spółki, takich jak walne zgromadzenie akcjonariuszy lub rada nadzorcza.
- Transparentność: Umowy tego rodzaju powinny być transparentne i dokładnie udokumentowane. Warto zadbać o to, aby warunki umowy były jasne, a procedury związane z jej zawarciem były przestrzegane.
Ryzyka dla Członka Zarządu:
- Presja finansowa: Członek zarządu, będąc dłużnikiem spółki, może być pod presją finansową, zwłaszcza w przypadku trudności spółki. To może wpływać na jego niezależność w podejmowaniu decyzji zarządczych.
- Obligacje prawne: Umowa pożyczki wiąże się z konkretnymi zobowiązaniami prawno-finansowymi, a niewywiązanie się z nich może prowadzić do konsekwencji prawnych, w tym możliwości podjęcia działań prawnych przez spółkę.
Wymagania dla Członka Zarządu:
- Dokładne zrozumienie warunków umowy: Członek zarządu powinien dokładnie zrozumieć wszystkie warunki umowy pożyczki, w tym terminy spłaty, oprocentowanie, karne postanowienia, a także konsekwencje związane z niewywiązaniem się z umowy.
- Zatwierdzenie organów spółki: Członek zarządu musi być świadomy, że umowa pożyczki może wymagać zatwierdzenia przez organy spółki, a także musi być przygotowany na konsekwencje związane z ewentualnym odrzuceniem umowy.
Zawsze zaleca się skonsultowanie się z prawnikiem specjalizującym się w prawie korporacyjnym i finansowym przed zawarciem umowy pożyczki pomiędzy spółką a członkiem zarządu. Staranność w przygotowywaniu i dokumentowaniu takich umów jest kluczowa dla minimalizacji ryzyka i zapewnienia zgodności z obowiązującymi przepisami.”.
W pierwszej kolejności trzeba zauważyć rozbieżność pomiędzy wygenerowaną chwilę wcześniej przez ChatGPT umową pożyczki na podstawie której spółka jest pożyczkobiorcą, a wygenerowanymi następnie (w ramach tego samego chatu) ryzykami, które odnoszą się do odmiennej sytuacji, tj. gdy spółka jest pożyczkodawcą. Ponadto po przeczytaniu przedstawionych przez ChatGPT ryzyk osoba, która nie ma wiedzy prawniczej mogłaby odnieść wrażenie, że w jej konkretnej sprawie nie wystąpią szczególne wymogi lub ryzyka związane z transakcją, informacje oraz wzór wygenerowany przez ChatGPT są wystarczające do zawarcia transakcji, a ewentualna konieczność uzyskania zatwierdzenia umowy przez walne zgromadzenie lub radę nadzorczą, na którą wskazuje ChatGPT nie jest obowiązkowa, gdyż w spółkach z o.o. bardzo często nie ma rady nadzorczej, a walne zgromadzenie nie występuję (jest to organ spółki akcyjnej). Ryzyka przedstawione przez ChatGPT miały charakter biznesowy i z wyjątkiem kwestii wskazanej jako konieczność zatwierdzenia umowy przez organy spółki oraz potencjalny konflikt interesów nie odnosiły się do wymogów formalnoprawnych.
Co więcej ChatGPT generuje odpowiedzi wyłącznie na zadane pytania i nie przewiduje ewentualnych dalszych ryzyk czy wymogów, dlatego istnieje duże prawdopodobieństwo, że osoba, która na co dzień nie zajmuje się kwestiami prawnymi po zapoznaniu się z wygenerowanym projektem umowy nie zwróci uwagi na konieczność przeprowadzenia dodatkowej analizy.
Omówienie kwestii, które nie zostały przedstawione przez ChatGPT
ChatGPT w przygotowanej „analizie” nie zidentyfikował następujących kwestii:
- Zgody korporacyjne
W tym zakresie ChatGPT niejednoznacznie dostrzegł, że w związku z zawarciem umowy może wystąpić konieczność uzyskania „zatwierdzenia przez ograny spółki”, jednakże tak ogólne stwierdzenie nie może zostać uznane za wystarczającą informację.
Zawarcie umowy pożyczki pomiędzy spółką z o.o., a członkiem jej zarządu podlega wielu ograniczeniom wynikających z faktu, że członek zarządu reprezentuje spółkę, co mogłoby doprowadzić do niekontrolowanego zawierania umów bez zgody, a nawet wiedzy wspólników.
Konieczne jest uzyskanie zgody zgromadzenia wspólników spółki na zawarcie umowy pożyczki pomiędzy spółką a jej członkiem zarządu bez względu na to, która strona udziela pożyczki. Zgoda musi zostać wyrażona w uchwale, która co do zasady powinna być objęta protokołem, przy zachowaniu rygorystycznych wymogów formalnych.
W przypadku gdy stroną umowy jest spółka zależna oraz osoba posiadająca status członka zarządu, prokurenta lub likwidatora spółki dominującej może być również konieczne uzyskanie zgody zgromadzenia wspólników spółki dominującej.
Należy zwrócić uwagę, że w każdym z powyższych przypadków brak uzyskania wymaganej zgody może skutkować nieważnością zawartej umowy.
Konieczność uzyskania zgody konkretnych organów spółki może również wynikać z samej umowy spółki – to zagadnienie zostało całkowicie pominięte przez ChatGPT.
- Reprezentacja spółki
ChatGPT oprócz wskazania w treści wzoru umowy, że spółkę reprezentuje „reprezentant” nie odniósł się do zasad reprezentacji spółki.
Spółka co do zasady jest reprezentowana przez zarząd w sposób określony w umowie spółki (np. każdy z członków zarządu samodzielnie). W niektórych przypadkach przepisy mogą wymagać szczególnego rodzaju reprezentacji – przy zawieraniu umowy pożyczki pomiędzy spółką, a członkiem jej zarządu spółka musi być reprezentowana przez radę nadzorczą lub pełnomocnika powołanego uchwałą zgromadzenia wspólników.
Niezachowanie wymogów dotyczących prawidłowej reprezentacji będzie prowadziło do uznania zawartej umowy za nieważną z przyczyn formalnoprawnych, co w konsekwencji może prowadzić do konieczności zwrotu przedmiotu umowy, powstania odpowiedzialności odszkodowawczej, a także możliwych problemów z odzyskaniem wypłaconych świadczeń.
- Forma
ChatGPT nie odniósł się do kwestii formy, jaka może być wymagana do zawarcia umowy pożyczki.
Co do zasady do skutecznego zawarcia umowy pożyczki nie jest konieczne zachowanie szczególnej formy, jednakże ze względów dowodowych umowa pożyczki na kwotę przekraczającą 1000 zł powinna zostać zawarta co najmniej w formie dokumentowej. Do zawarcia umowy pożyczki pomiędzy spółką a członkiem zarządu, który jest jej jedynym wspólnikiem wymagana jest forma aktu notarialnego.
Jeżeli w związku z zawarciem umowy pożyczki mają zostać zawarte dodatkowe umowy na podstawie których zostaną ustanowione zabezpieczenia zwrotu pożyczki, to w zależności od ich rodzaju konieczne może być zawarcie tych umów w formie szczególnej pod rygorem nieważności.
- Skuteczne zabezpieczenie spłaty pożyczki
ChatGPT odniósł się do kwestii ustanowienia zabezpieczeń jedynie poprzez wskazanie w wygenerowanym wzorze umowy, że „Na zabezpieczenie spłaty pożyczki Pożyczkodawca otrzymuje od Pożyczkobiorcy poręczenie osoby trzeciej w postaci: [forma zabezpieczenia, np. poręczenie majątkowe, poręczenie osobiste].” Takie postanowienie jest jednak niewystarczające, gdyż konieczne jest zawarcie pisemnej umowy pomiędzy pożyczkodawcą, a poręczycielem w przedmiocie udzielenia poręczenia (jeżeli ustanowienie poręczenia ma być w tej samej umowie co umowa pożyczki, jej stroną powinien być również poręczyciel). Co więcej z wygenerowanej przez ChatGPT analizy nie otrzymujemy informacji na czym polega poręcznie, czy w ogóle jest konieczne oraz jakie są inne możliwości dokonania zabezpieczenia.
W zależności od wzajemnych stosunków oraz ustalonych warunków pożyczkodawca może uzależnić udzielenie pożyczki od ustanowienia zabezpieczeń jej zwrotu. Wśród najpopularniejszych form zabezpieczeń jest poręcznie, zastaw zwykły i rejestrowy, hipoteka lub oświadczenie dłużnika o poddaniu się egzekucji złożone w formie aktu notarialnego. W tym zakresie również należy przeanalizować potencjalne wymogi dotyczące m. in. zgód korporacyjnych związanych z udzieleniem zabezpieczenia.
W przypadku, gdy pożyczkobiorcą jest osoba będąca we wspólności majątkowej małżeńskiej udzielenie zgody przez jej małżonka na dokonanie takiej czynności prawnej, umożliwia egzekwowanie ewentualnych należności z majątku wspólnego małżonków – brak takiej zgody w przypadku braku majątku osobistego może znacząco utrudnić, a nawet uniemożliwić dokonanie skutecznej egzekucji należności.
- Konflikt interesów
ChatGPT wskazał konflikt interesów jako potencjalne ryzyko dla spółki. Tymczasem jest to istotne ryzyko dla członka zarządu spółki, gdyż w przypadku sprzeczności interesów spółki z interesami członka zarządu, lub osobami bliskimi, z którymi jest powiązany osobiście, członek zarządu powinien ujawnić sprzeczność interesów i wstrzymać się od udziału w rozstrzyganiu takich spraw.
Zgodnie z przeważającym stanowiskiem doktryny oraz orzecznictwem sądowym zawarcie umowy z naruszeniem tego ograniczenia jest ważne natomiast może rodzić odpowiedzialność odszkodowawczą członka zarządu wobec spółki. Taka odpowiedzialność mogłaby wystąpić, jeżeli umowa nie byłaby zawarta na zasadach rynkowych.
- Obowiązki podatkowe
Zawarcie umowy pożyczki powoduje konieczność wykonania wielu obowiązków podatkowych, których niedochowanie może skutkować popełnieniem wykroczenia lub przestępstwa skarbowego. ChatGPT nie zidentyfikował w tym zakresie jakichkolwiek ryzyk lub wymogów.
Pożyczkobiorca co do zasady jest zobowiązany do zapłaty podatku od czynności cywilnoprawnych oraz złożenia odpowiednich deklaracji. Ponadto jeżeli otrzyma nieoprocentowaną pożyczkę lub wysokość odsetek nie będzie na poziomie rynkowym może być zobowiązany do zapłaty podatku dochodowego z tytułu uzyskanego przychodu, którym jest kwota „zaoszczędzonych” odsetek (zdarzają się wyjątki kiedy ten obowiązek nie wystąpi – zgodnie z orzecznictwem sądów administracyjnych w szczególnych sytuacjach np. gdy pożyczka jest udzielana przez wspólnika na rzecz spółki, obowiązek podatkowy może nie powstać).
Po stronie pożyczkodawcy ciąży obowiązek podatkowy z tytułu otrzymanych odsetek.
Z uwagi na skomplikowanie oraz złożoność przepisów prawa podatkowego do ustalenia obowiązków podatkowych konieczne jest dokonanie analizy konkretnej sprawy.
- Dodatkowe, szczególne obowiązki
Zawarcie umowy pożyczki może się czasami wiązać z koniecznością wykonania obowiązków wynikających ze szczególnych przepisów prawa. Przykładem są przepisy odnoszące się do podmiotów rynku kapitałowego. Spółki publiczne mają szczególne obowiązki informacyjne związane z ochroną inwestorów giełdowych poprzez podawanie do wiadomości publicznej informacji poufnych. Taką informacją może być zawarcie umowy pożyczki na podstawie której spółka uzyskuje dofinasowanie. Takie informacje są publikowane poprzez dedykowany system informacyjny danej giełdy w formie komunikatów ESPI. Niedopełnienie obowiązków w tym zakresie naraża spółkę na odpowiedzialność cywilną oraz administracyjną, a członków jej zarządu również na odpowiedzialność karną.
Innym przykładem może być kwestia wysokości odsetek oraz kosztów związanych z udzieloną pożyczką, gdyż przepisy regulują sposób obliczania maksymalnej wysokości odsetek oraz nakładają szczególne wymagania dot. treści umowy pożyczki zawieranej z konsumentem.
Pozostałe kwestie
Analiza wymogów i ryzyk związanych z transakcją w wielu przypadkach może zostać uzupełniona o rekomendacje alternatywnych rozwiązań prawnych, które mogą okazać się bardziej optymalne od strony prawno-podatkowej. Wielokrotnie członkami zarządu w spółkach z o.o. są jej wspólnicy, którzy w celu rozwoju spółki lub poprawienia jej sytuacji ekonomicznej chcą ją dokapitalizować. W takim przypadku istnieje wiele możliwości ukształtowania stosunku prawnego i uregulowania zasad rozliczenia pożyczki z wykorzystaniem instytucji prawa handlowego np. podwyższenia kapitału zakładowego i dokonania „konwersji pożyczki na udziały” lub rozliczenie pożyczki z wykorzystaniem instytucji dopłat. Każda z powyższych możliwości w danej sytuacji może okazać się bardziej efektywna biznesowo.
Należy zwrócić również uwagę na kwestie poufności, która z praktycznego punktu widzenia jest bardzo istotna biorąc pod uwagę tajemnice przedsiębiorstwa oraz ochronę informacji poufnych. Osoba korzystająca z ChatuGPT poprzez wprowadzenie danych do programu naraża się na ich nieuprawnione ujawnienie lub wykorzystane, co jest ryzykowne biznesowo. Użytkownik wprowadzając dane podczas korzystania z ChatuGPT wyraża zgodę na ich wykorzystywanie m.in. w celu świadczenia, rozwijania, ulepszania usług[2], co w praktyce oznacza że wprowadzone dane mogą być wykorzystywane w dowolny sposób. Adwokat lub radca prawny świadczący usługi prawne jest zobowiązany do zachowania tajemnicy zawodowej i podlega szeregom regulacji dotyczących ochrony danych, co pozwala na zbudowanie relacji opartej na zaufaniu oraz na zabezpieczenie interesów klienta.
Podsumowanie
Z powyższej analizy wynika, że ChatGPT nie jest w stanie zastąpić wiedzy i doświadczenia prawnika nawet przy dokonywaniu drobnych transakcji. Informacje uzyskane przy wykorzystaniu programu ChatGPT mają ogólny charakter i biorąc pod uwagę warunki formalnoprawne oraz złożoność polskiego systemu prawnego, są niewystarczające. Przygotowany wzór umowy w bardziej skomplikowanych lub większych transakcjach może nie spełnić swojej roli. Obecne zaawansowanie techniczne sztucznej inteligencji nie pozwala zastąpić usług prawników wygenerowanymi poradami, nawet przy drobnej, nieskomplikowanej sprawie. Problemem przy korzystaniu z programu jest również to, że odbiorca otrzymuje informacje wyłącznie na zadane pytania co jest problematyczne, gdy nie zdajemy sobie sprawy z konieczności przeanalizowania danego zagadnienia – rolą prawnika przed przygotowaniem umowy jest ustalenie wszystkich niezbędnych informacji w oparciu między innymi o przeprowadzony z klientem wywiad.
Specyfika polskiego porządku prawnego, a także jego skomplikowanie i każdorazowa konieczność weryfikacji danego przypadku powoduje, że ogólne analizy i porady są mało przydatne. Potencjalnymi konsekwencjami dokonywania transakcji wyłącznie w oparciu o informacje wygenerowane przez ChatGPT jest ryzyko wystąpienia nieważności umowy, a nawet powstania odpowiedzialności odszkodowawczej, administracyjnej, karnej lub karno-skarbowej stron. „Naprawienie” negatywnych skutków może się okazać bardziej problematyczne i skomplikowane, niż przygotowanie analizy oraz projektu umowy przez profesjonalnego doradcę, który w przeciwieństwie do dostawcy ChatuGPT bierze pełną odpowiedzialność za takie działanie. Korzystając z ChatuGPT ponosimy w rzeczywistości pełną odpowiedzialność za poleganie na udzielonych poradach oraz ryzyko wykorzystania wprowadzonych przez nas danych.
[1] Program informatyczny dostępny pod adresem: https://chat.openai.com/ – program na podstawie posiadanych informacji automatycznie generuje odpowiedzi na wprowadzone przez użytkownika komunikaty (opracowany przez OpenAI, L.L.C.).
[2] Regulamin korzystania z ChatuGPT jest dostępny pod adresem: https://openai.com/policies/terms-of-use.
